Çybynlar we çybynlar bilen baglanyşykly keseller barha artýan global mesele. Sintetiki pestisidlere alternatiw hökmünde ösümlik ekstraktlary we / ýa-da ýaglar ulanylyp bilner. Bu gözlegde, dördünji instar Culex pipiens liçinkalaryna garşy 32 ýag (1000 ppm) synag edildi we iň oňat ýaglar ulularyň işjeňligi üçin bahalandyryldy we gaz hromatografiýasy-köpçülik spektrometri (GC-MS) we ýokary öndürijilikli suwuk hromatografiýa (HPLC) tarapyndan seljerildi.
Çybynlar angadymy zyýan berijiler,çybyn bilen baglanyşykly keseller dünýä ilatynyň 40% -den gowragyna howp salýan global saglyga howp salýar. Hasaplamalara görä, 2050-nji ýyla çenli dünýä ilatynyň ýarysyna golaýy çybynlardan wiruslara sezewar bolar. 1 Culex pipiens (Diptera: Culicidae), agyr kesellere we käwagt adamlarda we haýwanlarda ölüme sebäp bolýan howply keselleri ýaýradýan giň ýaýran çybyn.
Wektor gözegçiligi, çybyn bilen baglanyşykly keseller barada halkyň aladasyny azaltmagyň esasy usulydyr. Ulular we liçinkalar çybynlaryny ýok ediji we insektisidler bilen gözegçilik etmek çybynlaryň dişlenmegini azaltmagyň iň täsirli usulydyr. Sintetiki pestisidleriň ulanylmagy pestisidlere garşylyga, daşky gurşawyň hapalanmagyna we adamlara we maksatly däl organizmlere saglyga howp salmagyna sebäp bolup biler.
Efir ýaglary (EO) ýaly ösümlik esasly maddalara ekologiýa taýdan arassa alternatiwalary tapmagyň gyssagly zerurlygy bar. Efir ýaglary Asteraceae, Rutaceae, Myrtaceae, Lauraceae, Lamiaceae, Apiaceae, Piperaceae, Poaceae, Zingiberaceae we Cupressaceae14 ýaly köp ösümlik maşgalalarynda üýtgäp durýan komponentlerdir. Efir ýaglarynda fenollar, seskiterpenler we monoterpenler ýaly çylşyrymly birleşmeler bar.
Efir ýaglary antibakterial, wirusa garşy we antifungal häsiýetlere eýe. Şeýle hem, insektisid häsiýetleri bar we efir ýaglary deriniň içine siňdirilende, siňdirilende ýa-da siňdirilende mör-möjekleriň fiziologiki, metabolik, özüni alyp baryş we biohimiki funksiýalaryna päsgel berip, neýrotoksiki täsirleri döredip biler16. Efir ýaglary insektisidler, liçinkalar, ýok ediji we mör-möjeklerden goraýjy hökmünde ulanylyp bilner. Olar az zäherli, biodegrirlenip bilýän we insektisid garşylygyny ýeňip geçip bilerler.
Efir ýaglary organiki öndürijileriň we daşky gurşawy goraýan sarp edijileriň arasynda has meşhur bolup, şäher ýerleri, öýler we daşky gurşawa duýgur ýerler üçin amatlydyr.
Çybynlara gözegçilik etmekde efir ýaglarynyň roly ara alnyp maslahatlaşyldy15,19. Bu gözlegiň maksady, 32 efir ýagynyň öldüriji larvisid bahalaryny barlamak we baha bermek we Culex turbalaryna garşy iň täsirli efir ýaglarynyň adenosid işjeňligini we fitokimiki serişdelerini seljermekdi.
Bu gözlegde An. mazarlar we V. odorata ýaglary ululara garşy has täsirli tapyldy, ondan soň T. vulgaris we N. sativa. Tapyndylar, Anopheles vulgare-iň güýçli larwisididigini görkezdi. Şonuň ýaly-da, onuň ýaglary Anopheles atroparvus, Culex quinquefasciatus we Aedes aegypti dolandyryp biler. Anopheles vulgaris bu işde larwisidiň netijeliligini görkezse-de, ululara garşy iň az täsir etdi. Munuň tersine, Cx-e garşy adenosid häsiýetleri bar. quinquefasciatus.
Maglumatlarymyz, Anopheles sinensisiniň gurçuk öldüriji hökmünde ýokary täsir edýändigini, ýöne uly ýaşly ganhor ýaly az täsir edýändigini görkezýär. Munuň tersine, “Anopheles sinensis” -iň himiki ekstraktlary “Culex pipiens” -iň liçinkalaryna-da, ulularyna-da täsir edipdir, 6 mg / cm2 dozada alynmadyk aýal çybynlaryň dişlenmeginden iň ýokary gorag (100%). Mundan başga-da, onuň ýaprak ekstrakty Anopheles arabiensis we Anopheles gambiae (lar) -a garşy liçisid işjeňligini görkezdi.
Bu gözlegde, kekik (An. Graveolens) güýçli liçinkalary we ululary öldürmek işjeňligini görkezdi. Şonuň ýaly-da, kekik Cx-e garşy larwisid işjeňligini görkezdi. quinquefasciatus28 we Aedes aegypti29. Kekik, 100% ölüm bilen 200 ppm konsentrasiýasynda Culex pipiens liçinkalarynda liçisid işjeňligini görkezdi, LC25 we LC50 bahalary asetilkolinesterazyň (AChE) işjeňligine we detoksifikasiýa ulgamynyň işjeňleşmegine täsir etmedi, GST işjeňligini ýokarlandyrdy we GSH mazmunyny 30% azaldy.
Bu gözlegde ulanylan käbir efir ýaglary, Culex pipiens liçinkalaryna garşy N. sativa32,33 we S. officinalis34 ýaly liçinkalar işjeňligini görkezdi. T. vulgaris, S. officinalis, C. sempervirens we A. graveolens ýaly käbir efir ýaglary, LC90 bahasy 200–300 ppm-den pes bolan çybyn liçinkalaryna garşy liçinkalar işjeňligini görkezdi. Bu netije birnäçe sebäplere görä bolup biler, şol sanda esasy düzüm bölekleriniň göterimi ösümlik ýagynyň gelip çykyşyna, ýagyň hiline, ulanylýan ştammyň duýgurlygyna, ýagyň saklanyş şertlerine we tehniki şertlerine baglylykda üýtgäp biler.
Bu gözlegde, zerdejik has täsirli bolmady, ýöne curcumin we monokarbonil emele gelen 27 komponenti, Culex pipiens we Aedes albopictus43-e garşy liçisid işjeňligini görkezdi, 24 sagadyň dowamynda 1000 ppm konsentrasiýasynda zerdeçiniň heksan ekstrakty, Culex pipiens we Aedes albopictus-a garşy 100% larwisid işjeňligini görkezdi.
Şuňa meňzeş liçisid täsirleri, 3-nji we 4-nji tapgyrda Culex pipiens liçinkalarynda ölümi 100% azaldýan we gurjakda we ulularda zäherlenmäni 50% ýokarlandyran rozmariniň heksan ekstraktlary üçin (80 we 160 ppm) habar berildi.
Bu gözlegde fitohimiki derňew, seljerilen ýaglaryň esasy işjeň birleşmelerini ýüze çykardy. Gök çaý ýagy örän täsirli larwisid bolup, bu işde görkezilişi ýaly antioksidant işjeňligi bolan köp mukdarda polifenollary öz içine alýar. Şuňa meňzeş netijeler alyndy 59. Maglumatlarymyz, gök çaý ýagynda insektisid täsirine goşant goşup bilýän gall kislotasy, kateşinler, metil gallat, kofe turşusy, kumar turşusy, naringenin we kaempferol ýaly polifenollaryň bardygyny görkezýär.
Biohimiki seljerme Rhodiola roza efir ýagynyň energiýa ätiýaçlyklaryna, esasanam beloklara we lipidlere täsir edýändigini görkezdi30. Netijelerimiz bilen beýleki gözlegleriň arasyndaky tapawut, ösümligiň ýaşyna, dokumanyň gurluşyna, geografiki gelip çykyşyna, distilýasiýa prosesinde ulanylýan böleklere, distillasiýanyň görnüşine we ekinlerine baglylykda üýtgäp bilýän efir ýaglarynyň biologiki işjeňligi we himiki düzümi sebäpli bolup biler. Şeýlelik bilen, her efir ýagyndaky işjeň maddalaryň görnüşi we mazmuny olaryň zyýana garşy potensialynyň tapawudyna sebäp bolup biler16.
Iş wagty: 13-2025-nji maý