Arassa howa, suw we sagdyn toprak, ýaşaýşy dowam etdirmek üçin Eartheriň dört esasy böleginde täsir edýän ekosistemalaryň işlemeginiň aýrylmaz bölegidir.Şeýle-de bolsa, zäherli pestisid galyndylary ekosistemalarda hemme ýerde bar we köplenç toprakda, suwda (gaty we suwuk) we daşky gurşaw howasynda ABŞ-nyň Daşky gurşawy goramak gullugynyň (EPA) standartlaryndan ýokary derejelerde bolýar.Bu pestisid galyndylary gidroliz, fotoliz, okislenme we biodegrasiýa bolup geçýär, netijede ene-atasynyň birleşmeleri ýaly umumy üýtgeýän önümler bolýar.Mysal üçin, Amerikalylaryň 90% -iniň bedeninde azyndan bir pestisid biomarkeri bar (ene birleşmesi we metabolit).Bedende pestisidleriň bolmagy adam saglygyna täsir edip biler, esasanam çagalyk, ýetginjeklik, göwrelilik we garrylyk ýaly durmuşyň gowşak döwürlerinde.Ylmy edebiýat pestisidleriň daşky gurşawa (ýabany tebigat, biodürlüligi we adam saglygyny goşmak bilen) saglyga ep-esli ýaramaz täsir edendigini görkezýär (mysal üçin endokrin bozulmagy, rak, köpeliş / dogluş problemalary, neýrotoksiklik, biodürlüligiň ýitmegi we ş.m.).Şeýlelik bilen, pestisidlere we olaryň PD-lerine duçar bolmak saglyga ýaramaz täsir edip biler, şol sanda endokrin ulgamyna.
EndB-ni endokrin bozujylar boýunça bilermen (giç) Doktor Teo Kolborne 50-den gowrak pestisid işjeň maddalaryny endokrin bozujy (ED) diýip kesgitledi, ýuwujy serişdeler, dezinfeksiýa, plastmassa we insektisidler ýaly öý önümlerindäki himiki serişdeleri.Gözlegler, gerbisidler atrazin we 2,4-D, öý haýwanlarynyň insektisid fipronili we önümçilikden alynýan dioksinler (TCDD) ýaly köp pestisidlerde endokrin bozulmagynyň agdyklyk edýändigini görkezdi.Bu himiki maddalar bedene girip, gormonlary bozup, oňaýsyz ösüşe, kesellere we köpeliş meselelerine sebäp bolup biler.Endokrin ulgamy bezlerden (tiroid, gonadlar, adrenallar we gipofiz) we öndürýän gormonlaryndan (tiroksin, estrogen, testosteron we adrenalin) durýar.Bu bezler we olara degişli gormonlar haýwanlary, şol sanda adamlary ösdürmegi, ulalmagy, köpelmegi we özüni alyp barşyny dolandyrýar.Endokrin bozulmalary dünýädäki adamlara täsir edýän yzygiderli we ösýän mesele.Netijede, tarapdarlar bu syýasatyň pestisidleri ulanmak boýunça has berk düzgünleri ýerine ýetirmelidigini we pestisidleriň täsiriniň uzak möhletli täsirleri barada gözlegleri güýçlendirmelidigini öňe sürýärler.
Bu gözleg, pestisidleri bölmek önümleriniň edil zäherli ýa-da ene birleşmelerinden has täsirli bolandygyny ykrar edýänleriň biridir.Bütin dünýäde piriproksifen (Pyr) çybynlara gözegçilik etmek üçin giňden ulanylýar we Bütindünýä saglyk guramasy (BSG) tarapyndan agyz suwyndaky gaplarda çybynlara gözegçilik etmek üçin tassyklanan ýeke-täk pestisiddir.Şeýle-de bolsa, TP Pyrs-yň hemmesiniň diýen ýaly ganda, böwrekde we bagyrda estrogen ýoklaýjy işjeňligi bar.Malathion nerw dokumasyndaky asetilkolinesterazyň (AChE) işjeňligini saklaýan meşhur insektisiddir.AChE-iň gadagan edilmegi beýniniň we myşsanyň işlemegine jogapkär himiki neýrotransmitter asetilkoliniň ýygnanmagyna getirýär.Bu himiki ýygnanma, belli bir myşsalaryň gözegçiliksiz çalt çişmegi, dem alyş ysmazy, sarsma ýaly ýiti netijelere sebäp bolup biler, ýöne aşa ýagdaýlarda asetilkolinesterazyň gadaganlygy malathionyň ýaýramagyna sebäp bolup biler.Bu ýabany tebigata we jemgyýetiň saglygyna çynlakaý howp.Gysgaça aýdylanda, gözleg iki malationyň geniň aňladylyşyna, gormonlaryň bölünip çykmagyna we glýukokortikoid (uglewod, belok, ýag) alyş-çalşyna endokrin bozujy täsirleriniň bardygyny görkezdi.Pestisid fenoksaprop-etiliň çalt zaýalanmagy, gen aňlatmasyny 5,8–12 esse ýokarlandyrýan we estrogen işjeňligine has uly täsir eden iki sany ýokary zäherli TP-iň döremegine sebäp boldy.Netijede, benalaxiliň esasy TF daşky gurşawda ene birleşmesinden has uzak dowam edýär, estrogen reseptor alfa antagonistidir we gen aňlatmasyny 3 esse güýçlendirýär.Bu gözlegde dört pestisid diňe bir alada döredýän himiki maddalar däldi;beýlekileriň köpüsi zäherli bölek önümlerini öndürýärler.Gadagan edilen pestisidler, köne we täze pestisid birleşmeleri we himiki önümler adamlary we ekosistemalary hapalaýan zäherli jemi fosfory çykarýar.
Gadagan edilen pestisid DDT we onuň esasy metabolit DDE ulanylyşy bes edilenden onlarça ýyl soň daşky gurşawda galar, ABŞ-nyň Daşky gurşawy goramak gullugy (EPA) kabul ederlikli derejeden ýokary himiki maddalaryň konsentrasiýasyny anyklady.DDT we DDE beden ýagynda eräp, birnäçe ýyllap şol ýerde galsa-da, DDE bedende has uzak saklanýar.Kesellere gözegçilik merkezleri (CDC) tarapyndan geçirilen gözlegde DDE-iň okuwa gatnaşyjylaryň 99 göteriminiň bedenine ýokaşandygy anyklandy.Endokrin bozujylar ýaly, DDT-e duçar bolmak süýji keseli, irki menopauza, sperma sanynyň peselmegi, endometrioz, dogabitdi anomaliýa, autizm, D witamini ýetmezçiligi, Hodgkiniň lenfomasy we semizlik bilen baglanyşykly töwekgelçiligi ýokarlandyrýar.Şeýle-de bolsa, gözlegler DDE-iň ene birleşmesinden has zäherlidigini görkezdi.Bu metabolit semizlige we süýji keseline sebäp bolup, köpmilletli saglyga täsir edip biler we köp nesillerde döş rak keselini özboluşly ýokarlandyrýar.Käbir garry nesil pestisidleri, şol sanda malation ýaly organofosfatlar, Ikinji jahan urşy nerw agenti (Agent Orange) bilen birleşmelerden ýasalýar, bu nerw ulgamyna ýaramaz täsir edýär.Köp iýmitlerde gadagan edilen mikroblara garşy pestisid bolan Triklosan daşky gurşawda saklanýar we hloroform we 2,8-dihlorodibenzo-p-dioksin (2,8-DCDD) ýaly kanserogen zaýalanýan önümleri emele getirýär.
“Geljekki nesil” himiki maddalar, şol sanda glifosat we neonikotinoidler çalt hereket edýärler we çalt dargaýarlar, şonuň üçin olaryň gurulmagy gaty ähtimal.Şeýle-de bolsa, gözlegler bu himiki maddalaryň pes konsentrasiýalarynyň köne himiki maddalara garanyňda has zäherlidigini we birnäçe kilogram az agram talap edýändigini görkezdi.Şonuň üçin bu himiki maddalaryň bölünip çykýan önümleri şuňa meňzeş ýa-da has agyr toksikologiki täsirleri döredip biler.Geçirilen gözlegler gerbisid glifosatynyň gen aňlatmasyny üýtgedýän zäherli AMPA metabolitine öwrülendigini görkezdi.Mundan başga-da, denitroimidakloprid we dekanotiakloprid ýaly täze ion metabolitleri süýdemdirijiler üçin degişlilikde ene imidaklopridden 300 we ~ 200 esse zäherlidir.
Pestisidler we olaryň TF-leri görnüşleriň baýlygyna we biodürlüligine uzak möhletleýin täsir edip biljek ýiti we öldüriji zäherlenme derejesini ýokarlandyryp biler.Dürli geçmiş we häzirki pestisidler beýleki daşky gurşawy hapalaýanlar ýaly hereket edýär we adamlar şol bir wagtyň özünde bu maddalara sezewar bolup bilerler.Köplenç bu himiki hapalaýjylar has agyr birleşýän täsirleri öndürmek üçin bilelikde ýa-da sinergistik hereket edýärler.Synergy pestisid garyndylarynda giňden ýaýran mesele bolup, adam, haýwan saglygyna we daşky gurşawa zäherleýji täsirleri peseldip biler.Netijede, häzirki daşky gurşaw we adam saglygyna töwekgelçilik bahalandyrmalary pestisid galyndylarynyň, metabolitleriň we beýleki daşky gurşawy hapalaýjylaryň zyýanly täsirlerine ep-esli baha bermeýär.
Endokrin pestisidleri we olaryň bölünip çykýan önümleriniň häzirki we geljek nesilleriň saglygyna ýetirip biljek täsirine düşünmek gaty möhümdir.Pestisidler sebäpli döreýän keseliň etiologiýasyna, himiki täsiriň, saglyga täsirleriň we epidemiologiki maglumatlaryň arasynda öňünden aýdylýan wagt yza süýşürilmegi ýaly düşünilmeýär.
Pestisidleriň adamlara we daşky gurşawa täsirini azaltmagyň bir usuly organiki önümleri satyn almak, ösdürmek we goldamakdyr.Köp sanly gözlegler, bütinleý organiki iýmitlere geçende, peşewdäki pestisid metabolitleriniň derejesiniň ep-esli azalýandygyny görkezdi.Organiki ekerançylyk himiki taýdan intensiw ekerançylyk tejribesine zerurlygy azaltmak bilen köp saglyga we daşky gurşawa peýdalydyr.Pestisidleriň zyýanly täsirleri täzelenýän organiki tejribeleri ulanmak we iň az zäherli zyýan berijilerden goramak usullaryny ulanmak arkaly azaldylyp bilner.Pestisid däl alternatiw strategiýalaryň giňden ulanylmagyny göz öňünde tutup, öý hojalygy we agrosenagat işgärleri howpsuz we sagdyn gurşaw döretmek üçin bu tejribeleri ulanyp bilerler.
Iş wagty: Sentýabr-06-2023